JORN UTZON | OPERA W SIDNEY
17:14:00Znacie Operę w Sidney? Teraz poznajcie projektanta tego gmachu.
Imię i nazwisko
Data i miejsce urodzenia
Data i miejsce śmierci
Narodowość
Dziedzina sztuki
|
Jørn Utzon
9 kwietnia 1918
Kopenhaga
29 listopada 2008
Dania
Dania
Architektura
awangardowa
|
Duński architekt i projektant statków, twórca gmachu Opery w
Sydney, zdobywca prestiżowej Nagrody Pritzkera.
Jørn Utzon był synem
budowniczego jachtów Aage Utzona i Estrid Utzon. Jako młody chłopak pomagał
ojcu przy rysunkach konstrukcyjnych i budowie modeli. Uczył się w prywatnej
szkole
o profilu matematyczno-przyrodniczym oraz pobierał lekcje rysunku odręcznego u
Poula Schrødera.
Portret Aage'a Utzon'a
(Ojciec) Portret Estrid
Utzon (Matka)
Widok z Signalbakken i wieży Vejgård w Aalborg
Port w Aalborg, 1930
Zdjęcie klasowe z 1931
Aalborg Sea Schouts, czyli Morscy Harcerze Aalborga
Port Aalborg widziany z Utzon Center
Po ukończeniu szkoły Jørn Utzon nie został przyjęty do akademii
marynarki wojennej. Jego ostatnie oceny w szkole średniej, w szczególności matematyka, były
słabe, ale znakomite talenty rysunku odręcznego były wystarczająco silne, aby dostał
się do Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Kopenhadze. Wkrótce został uznany
jako posiadający wyjątkowe zdolności architektoniczne.
W 1942 został
współpracownikiem Paula Hedqvista w Sztokholmie, gdzie do 1945 studiował u
Gunnara Asplunda, w 1946 u Alvara Aalto a następnie u Franka L. Wrighta.
"Istnieje nowy duch, duch konstrukcji i syntezy, kierowany przejrzystą koncepcją.
Cokolwiek by o nim sądzono - ożywia on dzisiaj największą część ludzkiej działalności.
Rozpoczęła się wielka epoka. Nikt już nie zaprzeczy temu, że wyroby współczesnego przemysłu wnoszą wartości estetyczne. W coraz większym stopniu układ proporcji brył, materiału tak się kształtuje w konstrukcjach i maszynach, że wiele z nich staje się dziełami sztuki, zawierają bowiem liczbę - czyli porządek. (...) Styl epoki wynika z powszechnej produkcji, nie zaś, jak się utrzymuje zazwyczaj, z produkcji pojedynczych wyrobów, tworzonych dla celów dekoracyjnych (...).
Dom jest maszyną do mieszkania. Kąpiele, słońce, ciepła i zimna woda,
regulowana temperatura, przechowywanie żywności, higiena, piękno wynikające z
proporcji. Fotel jest maszyną do siedzenia itd."
Le Corbusier,
z programu "Esprit Nouveau", 1920
"Wielki architekt zawsze jest nieodzownie - wielkim poetą.
Musi być wielkim, oryginalnym interpretatorem swojego czasu, swojego dnia,
swojego wieku. "
Frank Lloyd Wright
W 1950 Jørn Utzon
założył własne biuro architektoniczne w Kopenhadze
i specjalizował się głównie w architekturze
mieszkaniowej. Uwagę na jego projekty zwróciła swoboda, a zarazem
funkcjonalność jednoprzestrzennych wnętrz. Krytycy doceniali również poetyckie
traktowanie formy architektonicznej. Największym osiągnięciem
zawodowym Utzona było zwycięstwo w konkursie na projekt gmachu Opery w Sydney w
1957 roku. Ze względu na przekroczenie kosztów duński architekt stracił prawo
nadzoru nad tą inwestycją. Dopiero wiele lat później, kiedy Opera w Sydney
stała się jednym z symboli Australii, został doceniony i wyróżniony Orderem
Australii w 1985 roku oraz doktoratem honoris causa Uniwersytetu w Sydney w
2003 roku. W tym samym roku jako pierwszy duński architekt otrzymał Nagrodę
Pritzkera.
Nagroda Pritzkera – najwyższa architektoniczna nagroda przyznawana
corocznie architektom, którzy mieli znaczący wkład w rozwój środowiska
człowieka. Nagroda honoruje żyjącego architekta, który poprzez swoją sztukę,
talent, wizjonerstwo oraz konsekwentne i znaczące zaangażowanie, wzbogaca
otoczenie człowieka i jego środowisko budowlane poprzez swoją architekturę. Nagrodzie,
w postaci medalionu, towarzyszy grant finansowy w wysokości 100 tys. dolarów. Ważniejsze
jest jednak pozyskanie w ten sposób zainteresowania
zamożnych inwestorów.
W latach 60. Jørn Utzon
pracował nad projektami urbanistycznymi i osiedlami mieszkaniowymi, m.in.
osiedlem Kingohusene w Helsingør. Zaprojektował także budynek Melli Bank w
Teheranie oraz siedzibę rady parlamentarnej w Kuwejcie. Jørn Utzon przyznał, że Aalto, Asplund, oraz Wright miały ogromny wpływ
na jego karierę. W ciągu następnej dekady, Jørn Utzon podróżował, odwiedzając Maroko, Meksyk, Stany Zjednoczone, Chiny,
Japonię, Indie i Australię. Po przejściu na emeryturę zamieszkał na Majorce.
.jpg)
Najważniejsze
projekty architektoniczne
Wieża ciśnień w Svaneke,
Bornholm, Dania, 1949–1951
Wieża ciśnień (duń. vandtårn) zbudowana w 1952 r., w Svaneke - małej portowej miejscowości na Bornholmie. Jest zbudowana z
betonu, ma wysokość 29 m, a zbiornik o poj. 120 m³ jest umieszczony na trzech
pochylonych betonowych podporach. Jej oryginalny wygląd nawiązujący do kształtu
znaków nawigacyjnych budził na początku kontrowersje i protesty, ale obecnie
wieża ta stała się jedną z atrakcji turystycznych wyspy. Wizerunek tej budowli
umieszczono na rewersie okolicznościowej monety 20 koronowej, wydanej przez duński bank narodowy w 2004 r.
Dom Utzona, Hellebæk, Dania,
1950–1952
Parterowy dom prywatny w Hellebaek , niedaleko od Helsingor w Danii północnej. Stworzony przez światowej sławy
architekta Jorn Utzon dla
jego rodziny i dla siebie w 1952 roku, jego innowacyjny projekt został przyjęty
przez świat architektury.
Długi, wąski budynek z płaskim dachem, wznosi się na
platformie z cegły. Południowa
fasada składa się wyłącznie z okien, dzięki czemu dużo światła wpada do pokoju
w tej otwartej przestrzeni. Salon zawiera
wolnostojący kominek. W
pokojach nie ma okien Państwu oprócz świetlików.
Dom Middelboe, Holte, Dania, 1953–1955
Utzon Jørn zamienia lata dziewięćdziesiąte w dzisiaj. Duńska prasa obfituje w dezinformacje na temat
tego nieuchwytnego mistrza architektury.
Domy Kingo, Elsinore, Dania 1956–1960
Domy Kingo jest to osiedle mieszkaniowe w Danii. Inwestycja
składa się z 63 domów w kształcie litery L opartych na konstrukcji tradycyjnych
wiejskich duńskich domów z centralnymi dziedzińcami.
Osiedle Elineberg, Helsingborg, Szwecja, 1954–1966
Elineberg Budownictwo mieszkaniowe składa się z pięciu wysokich budynków
mieszkalnych znajdujących się w dzielnicy mieszkalnej Elineberg w Helsingborg,
w południowo-zachodniej Szwecji. Ukończony w 1965 r. od 13 do 15-kondygnacyjne
wieże.
Osiedle Planetstaden w
Lundzie, Szwecja, 1956–1958
Opera w
Sydney, Sydney, Australia, 1956–1973
W 1957 roku młody, nieznany szerzej duński
architekt Joern Utzon wygrał prestiżowy konkurs na projekt gmachu opery, sali
koncertowej i kompleksu teatralnego w Sydney. Pokonał 230 konkurentów z całego
świata, wzbudzając niemałą sensację i sporo kontrowersji. Niektóre gazety
opisały jego projekt w daleki od entuzjazmu sposób, jako „trzy kurhany pokryte
białą dachówką”. Utzon od początku zmagał się z krytyką, problemami natury
technicznej i finansowej. Przez lata nic nie wskazywało na to, że uda mu się zbudować
obiekt, który stanie się ikoną architektury i symbolem miasta. Niezwykłą
historię budowy Opery w Sydney można zobaczyć w filmie Na granicy możliwości. Autorzy
dokumentu dotarli do unikatowych materiałów archiwalnych i głównych bohaterów tamtych wydarzeń.
wnętrze/interior
Opera w Sidney w wersji LEGO:
Gorącym zwolennikiem wzniesienia budynku był Eugene Goossens,
dyrygent orkiestry symfonicznej w Sydney. Orkiestra nie miała wówczas własnej
sali i występowała w ratuszu. Na gmach opery przeznaczono efektowne miejsce -
wysunięty w morze, długi, wąski półwysep Bennelong Point, stanowiący część
portu. Taka lokalizacja stwarzała wyjątkowe możliwości, stanowiąc zarazem
trudne wyzwanie dla architektów i budowniczych. W stosunkowo niewielką
przestrzeń należało wkomponować okazały obiekt, mieszczący m.in. sale: operową,
koncertową i kinową. Większość architektów zaproponowała kompleks budynków
ustawionych w szeregu, jeden za drugim. Entuzjaści projektu Utzona podkreślali,
że jest nie tylko nowatorski - jest także dziełem sztuki. Utzon zaprojektował
budowlę złożoną z elementów przypominających kształtem żagle, doskonale
współgrającą z otoczeniem i podkreślającą jego charakter, będącą łącznikiem
pomiędzy miastem i morzem. Wymyślił niezwykły, fantazyjny obiekt górujący nad płaską taflą zatoki.
Pomysły
Utzona przez wielu jego oponentów uważane były za ekscentryczne. W prasie
pojawiały się nieprzychylne komentarze „Dlaczego najważniejszy budynek w kraju
buduje obcokrajowiec” - pytały niektóre gazety. Ubolewano, że „przyjechał jakiś
Duńczyk i odebrał prestiżowe zlecenie naszym architektom”. Jednak koronnym
argumentem dla przeciwników Utzona był fakt, że budowa się przedłużała, a jej
koszty rosły. Architekt starał się nie przejmować krytyką i robić swoje. Było
to trudne, gdyż narastał konflikt między nim a inżynierami z firmy Ove Arup
& Partners, którzy uważali wiele jego pomysłów za niewykonalne. Z czasem do
nagonki prowadzonej w prasie dołączyły naciski ze strony polityków.
Przedłużający się projekt budził coraz większe emocje. W maju 1965 roku
liberałowie wygrali wybory w Nowej Południowej Walii pod hasłem „zrobić
porządek z Operą”. Nowy minister robót publicznych, Davis Hughes, przysłał na
budowę miejskiego architekta, aby przeprowadził audyt. Wobec takiego braku
zaufania Jorn Utzon złożył rezygnację. 28 kwietnia 1966 roku wyjechał z
Australii, by już nigdy nie powrócić. Poświęcił projektowi Opery dziewięć lat
życia, z których sześć spędził na budowie. Prace nad ukończeniem gmachu trwały
jeszcze siedem lat. W sumie budowa pochłonęła 102 milionów dolarów.
Joern Utzon nie szukał zaszczytów. Do końca bronił swojej twórczej niezależności. Wolał odejść niż ulec naciskom i pracować pod dyktando polityków. Długo czekał na uznanie. Nie zaproszono go na uroczyste otwarcie Opery w 1973 roku, które uświetniła królowa Elżbieta II. Dopiero po latach przyznano mu doktorat honoris causa Uniwersytetu w Sydney i Order Australii. W 2003 roku, niemal pół wieku po zaprojektowaniu gmachu Opery w Sydney, został uhonorowany Nagrodą Pritzkera, określaną mianem Nobla w dziedzinie architektury. "Lepiej późno niż wcale" - podkreślali wówczas członkowie jury. Utzon zaprojektował budynek, który znacznie wyprzedził swój czas. W latach 50. XX wieku, gdy królowały proste, kubiczne formy, a powszechnie obowiązującym stylem był modernizm, odważył się zaproponować coś zupełnie innego. Naraził się przez to na liczne głosy krytyki. Udowodnił jednak, że w architekturze można zrealizować to, co wydaje się niemożliwe. Stworzył budynek, który stał się ikoną architektury, jedną z najbardziej rozpoznawalnych budowli świata oraz symbolem nie tylko miasta Sydney, ale i całej Australii. W 2007 roku gmach Opery w Sydney wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Joern Utzon zmarł 29 listopada 2008 roku. Miał 90 lat.
0 komentarze
Podziel się z nami swoją opinią!